سایت شخصی محمّد ابراهیم باغبان

از جمله دعاهای مشهور ماه رجب ، دعای « یا من ارجوه لکل خیر ... » می باشد که در این ماه مبارک اکثر متدینین خود را ملتزم به خواندن این دعا می کنند .

در این دعا ، راوی از امام صادق (ع) نقل می کند که امام در حال خواندن دعا ، دست چپ را به محاسن مبارکشان گرفته و انگشت سبابه دست راست را به چپ و راست حرکت می دادند . از همین رو معمول شده که مؤمنین هم به تبعیت از آن امام همام این کار را انجام میدهند . اما وجود یک کلمه در کلام راوی ، باعث شده به اشتباه ، برداشت شود که امام فقط در فراز پایانی دعا چنین حالتی داشته اند . البته این اشتباه در برداشت ، معمولا بخاطر تسامح در خواندن متن روایت رخ می دهد که اگر بیان راوی را با کمی دقت و تأمل نگاه کنیم پی به مراد اصلی وی خواهیم برد .

آنچه که به نظر می رسد بیشتر به صحت و درستی نزدیک باشد این است که امام صادق (ع) کل دعای مزبور را با همین حالت خوانده است . والله العالم

پاپستیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

توضیح مطلب :

اصل روایت :

ٍ عَنْ مُحَمَّدٍ السَّجَّادِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ‏ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا رَجَبٌ عَلِّمْنِی [فِیهِ‏] دُعَاءً یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهِ قَالَ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اکْتُبْ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ وَ قُلْ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ رَجَبٍ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ فِی أَعْقَابِ صَلَوَاتِکَ فِی یَوْمِکَ وَ لَیْلَتِکَ یَا مَنْ‏ أَرْجُوهُ‏ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ من [عِنْدَ] کُلِّ شَرٍّ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تُحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ [الخیرات‏] خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ [جمیع‏] شَرِّ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ قَالَ ثُمَّ مَدَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَدَهُ الْیُسْرَى فَقَبَضَ عَلَى لِحْیَتِهِ وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ وَ هُوَ یَلُوذُ بسباحته [بِسَبَّابَتِهِ‏] الْیُمْنَى ثُمَّ قَالَ بَعْدَ ذَلِکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ [شبابی و] شَیْبَتِی عَلَى النَّارِ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى لِحْیَتِهِ وَ لَمْ یَرْفَعْهَا إِلَّا وَ قَدِ امْتَلَأَ ظَهْرُ کَفِّهِ دُمُوعا (1)

منبع اصلی این روایت در واقع کتاب اقبال سید ابن طاووس و بعد از آن بحار علامه مجلسی می باشد . منشأ اصلی این اشتباه برداشت ، کلمه «ثُمَّ سپس» می باشد که بعد از فقره اول دعا آمده و جزو کلام راوی این روایت ، محمدبن ذَکوان  می باشد (...زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ قَالَ ثُمَّ مَدَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ...) . از توضیح راوی چنین برداشت می شود که امام ابتداء متن قسمت اول دعا را جهت تعلیم ، برای محمدبن ذکوان قرائت کرده و بعد از آن ، دعا را از ابتدا تا انتهاء ( هر دو قسمت ) ، با حالت تضرع و گرفتن محاسن قرائت کرده اند . به خاطر همین کلمه ثم به اشتباه ، برداشت می شود که بعد از اینکه امام فقره اول دعا را ذکر کردند فقره دوم دعا را با این حالت خاص قرائت فرمودند در حالیکه با دقت در روایت آنچه که به نظر صحیح می رسد این است که امام در تمام دعا دست خود را به محاسن شریفشان گرفته اند .

برای اثبات این مدعی می توان به دلائل و قرائن زیر اشاره کرد :

1: کلمه هذا در کلام راوی ، اسم اشاره ای است که باید برای اشاره به مشار الیه مشاهَد و محسوس استفاده شود و این مشارالیه چیزی جز فقره اول دعا نمی توان باشد و بعید است که در کلام عرب به وسیله هذا به آنچه که قرار است در ادامه کلام بیاید اشاره شود بلکه باید مشارالیه ش ، مشاهَد و محسوس باشد .

2 : کلمه الدعا که با ال عهد ذکری آورده شده است ال آن به همین فقره مذکور اشاره دارد . به علاوه اینکه این الدعا بدل یا عطف بیان از هذا می باشد و تأیید می کند که مشارالیه هذا فقره اول دعا می باشد.

3 : اگر جمله وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ اشاره به فقره دوم دعا داشته باشد بهتر این بود که راوی از تعابیری همچون دعا بما یلی استفاده می کرد .

4: در توضیح راوی دو جمله دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ و ثُمَّ قَالَ بَعْدَ ذَلِکَ وجود دارد که اگر مقول قول هر دو را قسمت دوم دعا بگیریم این دو جمله در کلام راوی معنای درست و صحیحی پیدا نخواهد کرد .

اما اینکه چه دلائل و قرائنی وجود دارد که امام در قسمت دوم دعا هم دست به محاسن گرفته اند باید به موارد ذیل اشاره کرد :

1: بعد از این که پذیرفتیم که روایت دال بر این است که امام این حالت خاص را از اول دعا شروع کرده اند هیچ اشاره ای وجود ندارد که امام در پایان فقره اول (زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ ) این حالت را نیز قطع کرده باشند و اختصاصا قسمت اول را با این حالت خوانده باشند .

2 : جمله حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النَّارِ با این حالت تناسب دارد .

3 : در روایاتی که از اهل بیت به ما رسیده است چنین برداشت می شود که این حالت برای تضرع در دعا مناسب است و این حالت منحصر به این دعا و یا قسمت اول دعا نیست . در روایتی از امام صادق (ع) که حالت های مختلفی را برای دعا کردن ذکر کرده اند می فرمایند « و در تضرع، انگشت سبابه ی راست را به راست وچپ بجنبانی. » (2)

همچنین قابل ذکر است که در کتاب مفاتیح الجنان و مفاتیح نوین فقط متن روایت ترجمه شده و هیچ اشاره ای به تعیین این مسأله نشده است . هرچند مرحوم علامه مجلسی در کتاب زادالمعاد و آیةالله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب المراقبات اصل روایت را نیاورده اند و فقط برداشت خود را به عنوان توضیح ، بیان داشته اند که هر دو این بزرگان حالت معمول را برداشت کرده اند و گفته اند که در فقره دوم دعا باید دست به محاسن گرفت .

1: الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج‏3، ص: 211

2: اصول کافی، کتاب الدعاء، باب الرغبه والرهبه...، ح 4.